JP op toeren

De ministerpresident temidden van zijn volk

Onze premier kan aardig uit de hoek komen. Gisteren ook weer, op het CDA-congres. Veel gejuich van tevreden aanhangers, succes verzekerd bij iedere ingestudeerde one-liner. En dus ruime gelegenheid om de oppositie te kakken te zetten.

Op Radio 1 hoorde ik een quote: de grote leider snapt niet dat VVD, SP en andere partijen beledigd doen over de honderddagentoer van het kabinet. Neen, dat is echt niet te begrijpen: de Volksvertegenwoordiging verbiedt het kabinet in contact te treden met het Volk? Daarna een strategische stilte. En jawel, hoor: volautomatisch banen zich de lach en het applaus een weg naar de media.

De premier heeft gescored, zij het ditmaal met een niet al te intelligent grapje. Want zeg nou zelf: als het volk al vertegenwoordigd is, waar kan de regering dan beter terecht voor de volksmening dan bij de volksvertegenwoordiging? Dat er per bus wordt afgereisd naar 'de mensen zelf'' betekent dat Balkenende IV het parlement niet voor zijn taak berekend acht. Is het wonder dat kamerleden dat niet pikken?

Na de stunt

Nu het bliksemse BNN ten aanschouwe van 1,2 millioen kijkers zijn fatsoen gehouden heeft, zal de hype rond De Grote Donorshow wel snel betijen. Hier en daar neemt een volksvertegenwoordiger zich voor om eerst driemaal op het puntje van zijn tong te bijten, voordat hij commentaar levert op iets wat nog moet gebeuren. Onze PM kan rustig verder dromen over het aanzien van zijn territorium bij meer uit de kluiten gewassen collega's. Wat luider klinkt de lof van belanghebbenden voor de publiciteit die het 'donorvraagstuk' wereldwijd heeft gekregen. En zacht suddert bij een enkeling het verwijt na dat deze aanpak hoe dan ook 'smakeloos en onethisch' blijft. Maar omdat er geen 'ongelukken' zijn gebeurd, zal het vanaf overmorgen wel allemaal over zijn.

Jammer, want dan blijven er enkele niet onbelangrijke vragen liggen.

De eerste betreft de gemakzuchtige koppeling die in het debat steeds is gelegd tussen smakeloos en onethisch. Daardoor lijkt het erop dat deze actie vooral onethisch wordt gevonden, omdat zij smakeloos zou zijn. Onder dat laatste wordt dan verstaan dat zij op te schokkende manier het tekort aan donoren onder de aandacht brengt: de brave burger moet niet te realistisch met het leed van anderen worden geconfronteerd. Hij wenst geen kelurenfoto's van oorlogsslachtoffers in zijn ochtendblad, en dus ook geen breed uitgesponnen verhalen over het leven met kapotte nieren. De gemiddelde parlementariër is tegenwoordig getraind in het zich inleven in deze burgermansmaentaliteit. Waar die gekwetst, wordt beklimt hij de barricaden.

Over het wezenlijke - het ethische - probleem is voorafgaand aan de show aanmerkelijk minder te berde gebracht. Mogen we blijven toestaan dat organen van gestorvenen worden verbrand of begraven, terwijl zij doodzieke mensen een nieuw of beter leven kunnen geven? En is het te verdedigen dat door het ontbreken van donoren in het rijke deel van de wereld in 'arme' landen mensen zich laten verminken om hun organen te kunnen verkopen? Dat zijn de vragen die ook BNN aan de orde wilde stellen, maar die door het gejammer over de vermeende smakeloosheid van de aanpak onder de korenmaat dreigden te blijven.

Dat brengt ons op een tweede probleem waarover na de - plotseling zo bejubelde - stunt moet worden nagedacht: is het wijs, als media kiezen voor een 'schokkende' presentatie van wantoestanden? Afgaande op de telkens optredende verwarring tussen 'goede smaak' en 'ethiek', ben je geneigd deze vraag ontkennend te beantwoorden. Vaak omzeilt men - al of niet bewust - datgene waarom het gaat. Maar uit het feit dat al tijdens de donorshow 12.000 mensen zich meldden als potentiële donoren, en dat dit aantal de dag daarna bleef oplopen (op dit moment spreekt Teletext over 30.000 aanvragen), moet je opmaken dat een hyper-realistische confrontatie met de feiten effectief kan zijn. Of dat moet leiden tot een wat minder preuts hanteren van de shock als middel tot bewustwording moet ook na maandag a.s. een agendapunt in het debat over de media blijven.

Er is nog een laatste vraag: wat zegt het over de staat van de natie dat niemand vooraf heeft willen geloven dat de show zou eindigen in een 'anti-climax'? Politici, publiek en honderd met volle bepakking toegsnelde journalisten zijn er en bloc van overtuigd geweest dat BNN inderdaad 'te ver' zou gaan. Het kan liggen aan de reputatie van de openhartige jongerenomroep en/of aan die van het producerende Endemol (al eens in de weer geweest met het plan een dame en plein public een sperma-donor te laten selecteren), maar waarschijnlijker is dat we eigenlijk nergens meer van opkijken. Waardeverschuivingen en normoverschrijdingen zijn kennelijk een 'normaal' of misschien wel 'normerend' verschijnsel geworden. En, ook niet mis: in het grote buitenland acht men het kleine Nederland tot àlles in staat. Vandaar dat de journalistieke horden de studio in Aalsmeer overspoelden. Wat we met dit verwachtingspatroon van onszelf en van de buitenwacht aan moeten, ook daarover past ons een gedegen reflectie.

Het schijnt dat in Aalsmeer na afloop de stemming was: dit wordt geschiedenis. Dat wil zeggen: hierover zal nog lang worden nagepraat, vooral op de toon van: dit was nog eens knap bedachte en uitgevoerde media-stunt. Dat is een mooi opstekertje voor de programmamakers. Maar èchte historische betekenis krijgt deze gebeurtenis pas, als niet alleen de toestroom van donoren blijvend blijkt maar ook een zinnig gesprek op gang komt over vragen als hiervoor gesteld. En het ware te hopen dat hierbij de antwoorden die ongetwijfeld sommigen al pasklaar hebben, even achter de kiezen worden gehouden. We moeten ons voorlopig concentreren op de kunst van het vragen stellen.

Weest niet bevreesd 2

weblog Taal en Teken

Omdat Jan Verhoeven en ik goede vrienden zijn, volgen wij elkaars weblog op de voet. Graag maken we gebruik van iedere gelegenheid om met elkaar in gesprek te komen. Dat Jan op mijn vorige bericht reageerde is dus niet vreemd. Maar deze keer heeft hij zo'n mooie tekst geproduceerd dat ik hem graag plaats op de hoofdpagina:

Xaviera zei: 'Sprak zij tegen zichzelf, maar geloofde er maar half in….'

Mijn antwoord:

Het is opmerkelijk hoe door de tijden heen er steeds weer dat verlangen is geweest naar een toestand zonder angst, twijfel, onzekerheid, pijn en ga zo maar door.

Er zijn door de tijden heen mensen die meenden de ware weg te hebben gevonden. En zij zeiden: volg mij en je zult vrede vinden. En zij kregen vele volgelingen en die volgelingen leefden in voortdurende angst, twijfel en onzekerheid omtrent het wel juist volgen van de meester. Of de volgelingen gingen elkaar of de volgelingen van een andere meester een kopje kleiner maken.

Maar ook onze tijd kan er wat van: koop mij en je zult gelukkig zijn. Bezoek mij en je zult in het paradijs zijn. Neem mijn stroom af want die is groen, voordeliger.

En zo blijft de mens ontkennen wie hij is:

Een wezen dat afwisselend en tegelijkertijd een held en een angsthaas, alert en passief, zeker en onzeker en ga zo maar door kan zijn.

Zalig de twijfelaars want zij leven nog.

Zalig de angstigen want zij blijven opletten.

Zalig de dorstigen want zij blijven zoeken naar water.

Zalig de hongerigen want zij vervelen zich niet in overvloed.

Zalig zij die vrolijk zijn want zij zijn de helden die durven te lachen ondanks de pijn en angst.

Volg een leider als je dat wilt en geef hem een schop onder zijn kont als hij niet opschiet.

Bid tot God als je wilt en maak een spotprent van hem (dus eigenlijk van je zelf) als hij weer eens niet doet wat jij zegt.

Zeur over de politiek en blijf betrokken want het zal nooit anders worden.

Wees blij dat we altijd half moedig, half vrolijk, half gelovig en half zeker zijn.

Of samengevat: blijf niet stiekem meten met een maat die voor de mens veel te groot is.