Anton Korteweg in DBNL
Anton Korteweg is als dichter niet zo heel bekend, maar af en toe kom je toch iets van hem tegen. Zo lazen wij in onze Poëziegroep in het kader van het thema Eenzaamheid dit gedicht van hem:
Na één keer lezen heb je niet helemaal door wat er staat. Slechts het einde is meteen duidelijk: ergens loopt het sprookje mis en komt er een keurig stel uit een romantische ontmoeting te voorschijn. Daarom paste het ook mooi bij ons onderwerp: wat is er eenzamer dan een langdurig echtpaar dat woordeloos aan een tafeltje zit in een restaurant? Daar is inderdaad geen troosten aan.
Stel
Het mocht kiezen, je weet wel, het arme meisje.
Het hield zo veel van hem en dan mag dat
voor straf. De prins was hij. Het arme meisje mocht
zich met hem vullen als een gans gevuld wordt, hij
was truffels dan. Niets dan zijn huls was zij.
Leeg was zij dan van haar, maar in haar lichaam
vol hem. Het mocht hem ook volkomen uit zich weg.
Hij wou verdwenen zijn met huid en haar en
alles dan uit haar, zodat zij leeg van hem
verder met zich. Mocht ook. Enfin, je raadt het wel.
Half haar, half hem koos ze. Ze leefden nog
lang en ontroostbaar als een keurig stel.
Na één keer lezen heb je niet helemaal door wat er staat. Slechts het einde is meteen duidelijk: ergens loopt het sprookje mis en komt er een keurig stel uit een romantische ontmoeting te voorschijn. Daarom paste het ook mooi bij ons onderwerp: wat is er eenzamer dan een langdurig echtpaar dat woordeloos aan een tafeltje zit in een restaurant? Daar is inderdaad geen troosten aan.
Bij herlezing bleven we steken bij de drastische culinaire beeldspraak in de regels 3-6. Dat de vrouw wordt aangeduid met 'het' werd al niet als vrouwvriendelijk gezien, maar dat zij, zoals een gans met truffels (de associatie met 'dom gansje' ligt voor de hand) wordt opgevuld, wordt volgepropt met man, riekte toch wel erg naar het vertrouwde macho-beeld. Niets dan een huls was zij, was dat niet het perfecte beeld van de onderdrukking van de vrouw?
Vanuit het mannelijk smaldeel van de groep kwam de opmerking dat de interpretatie toch wel erg naar de feministische kant werd getrokken. Zonder die bril gelezen is het gedicht van Korteweg de weergave van een keuzemoment: het arme meisje mag kiezen, al is het de straf voor haar liefde dat aan háár de verantwoordelijkheid wordt gegeven. Behalve de kans zich geheel over te geven aan de prins van haar dromen heeft zij de mogelijkheid om zelf de dominerende rol op te eisen en hem met huid en haar te verslinden. De volmaakte liefde ligt bij deze uitersten, zo lijkt de dichter ons te willen zeggen. Maar net als 'gewone mensen' durft ook deze sprookjesprinses niet te kiezen: ze sluit een compromis, een polderhuwelijk. En dan is het sprookje uit.
Nu, een dag later, zie ik de scene pas goed voor me: Assepoester heeft het schoentje gepast, en nu moet worden gepraat over hoe het verder moet. De Prins zet zich in postuur en etaleert in welgekozen woorden de mogelijkheden. Hij maakt haar met zijn culinaire metafoor lekker voor de aanvaarding van de macho-rol die hij ongetwijfeld begeert, en in minder bloemrijke termen stipt hij ook het tegendeel aan: zijn onderwerping aan de macht van de Vrouw. Zij, een arm meisje nog, houdt het liever gewoon: een huwelijk halfom. Niets op aan te merken, tegen veel bestand, maar is het geluk?
Trouwens: wat is dat eigenlijk, geluk?
Met dank aan
Poëziegroep De Akersingel, Amsterdam
Vanuit het mannelijk smaldeel van de groep kwam de opmerking dat de interpretatie toch wel erg naar de feministische kant werd getrokken. Zonder die bril gelezen is het gedicht van Korteweg de weergave van een keuzemoment: het arme meisje mag kiezen, al is het de straf voor haar liefde dat aan háár de verantwoordelijkheid wordt gegeven. Behalve de kans zich geheel over te geven aan de prins van haar dromen heeft zij de mogelijkheid om zelf de dominerende rol op te eisen en hem met huid en haar te verslinden. De volmaakte liefde ligt bij deze uitersten, zo lijkt de dichter ons te willen zeggen. Maar net als 'gewone mensen' durft ook deze sprookjesprinses niet te kiezen: ze sluit een compromis, een polderhuwelijk. En dan is het sprookje uit.
Nu, een dag later, zie ik de scene pas goed voor me: Assepoester heeft het schoentje gepast, en nu moet worden gepraat over hoe het verder moet. De Prins zet zich in postuur en etaleert in welgekozen woorden de mogelijkheden. Hij maakt haar met zijn culinaire metafoor lekker voor de aanvaarding van de macho-rol die hij ongetwijfeld begeert, en in minder bloemrijke termen stipt hij ook het tegendeel aan: zijn onderwerping aan de macht van de Vrouw. Zij, een arm meisje nog, houdt het liever gewoon: een huwelijk halfom. Niets op aan te merken, tegen veel bestand, maar is het geluk?
Trouwens: wat is dat eigenlijk, geluk?
Met dank aan
Poëziegroep De Akersingel, Amsterdam
3 opmerkingen:
Wat is geluk? Het is maar net welke bril je op je neus hebt gezet. Tot op zekere hoogte dan toch.
Sommige situaties (intern en/of extern) maken geluk lastiger of zelfs nagenoeg onmogelijk.
Het omgekeerde lijkt niet op te gaan: een goede situatie is nog allerminst een garantie voor geluk.
Geluk heeft beperking nodig en dan het boven verwachting zijnde, het niet meer verwachtte. Of soms ook: een andere bril opzetten. Niet alleen met je verstand maar vooral met je houding.
Dan voel ik nog verschil tussen je gelukkig voelen (een korter of langer moment) en gelukkig zijn (als voortdurende grondhouding en onderstroom).
Als ik verstrooid wil oversteken en nog net op tijd inhoud voor een auto die de bocht om komt zeilen dan besef ik dat ik geluk heb gehad. Maar ik voel mij allerminst gelukkig. Eerder stom omdat ik niet beter had opgelet.
Met geluk is het zoals met veel dingen in het leven. We weten allemaal wel zo'n beetje wat er bedoeld wordt maar daar houdt het wel mee op.
Ik heb zelf nooit naar een prinses verlangd. Gewone mensen zijn veel mooier. Gaan ook langer mee. Als alles al gezegd is dan kun je samen aan een tafel gaan zitten. Dat kan er eenzaam uitzien voor de waarnemer maar is tenslotte voornamelijk perceptie: spiegeling van de eigen toestand.
Ik denk dat veel mensen gelukkig zijn. Of zoals dat soms klinkt bij het verscheiden: we hadden niet veel en we deden niet veel, maar we waren gelukkig samen: vertrouwd en tevreden met elkaar.
Niet het "en zij leefden nog lang en gelukkig" of het geluk van een romantische Holywood film. Wel het eenvoudige geluk van groot verdriet om het gemis van zij die te vroeg storven en daarna de troost en de lach die wij die overbleven nog samen mochten delen.
Geluk moet niet te spannend zijn, dan is het meer emotie die ook weer snel wordt vervangen door leegte.
Haar zoon zou niet komen op haar verjaardag. Een zakenreis. Je kent dat wel. De andere kinderen zijn naar huis. Toch maar vroeg naar bed vanavond. Wat moet je anders als moeders alleen. Dan gaat de bel. Je doet open. Mag ik nog binnen komen moeder?
Geluk, intens geluk om wat niet meer werd verwacht.
Wat geluk is?
Om te beginnen zie ook ik niet in wat er mis is met een langdurig echtpaar dat woordeloos in een restaurant aan een tafeltje zit.
(Als er echt wat mis zou zijn, zouden zij niet meer samen aan een tafeltje zitten)
Ik zelf zie het vaak als compliment als mensen zeggen dat ze in mijn gezelschap ook stil durven te zijn.
Met name 1 vriendin heeft erg de neiging om stiltes in gesprekken te willen vullen, uit angst wat er gebeurt als die stilte daadwerkelijk valt.
Laatst zei ze mij, dat ik haar zo goed ken en dat ze het helemaal niet vervelend vindt om samen op de bank te zitten en dat er dan ook gewoon niets gezegd kan worden.
Dan voel ik mij gelukkig.
Er zijn vele verschillende vormen van geluk.
Geluk als in tevreden zijn.
Geluk omdat iets gelukt is.
Geluk door te genieten.
Het gevoel van gelukkig zijn is voor mij het beste te definieren als de stilte, de rust die je voelt, maar waar je alles behalve onrustig van wordt. Om even een verschrikkelijke uit Amerika overwaaide term "everything is OK" te gebruiken.
Voor Jan en Veerle
Anton Korteweg zegt in 'Stel' dat je voor een gelukkig huwelijk moet kiezen voor één ideaal en daaraan moet vasthouden. Dat is zijn mening en wij hebben in onze poëziegroep er niet over gepraat of dat de juiste is. Ikzelf heb mijn bericht laten eindigen in een vraag: 'wat is dat eigenlijk, geluk?'. Dus zie ik jullie reacties als een uitdaging om alsnog iets van een antwoord te geven.
Ik denk dat sprookjes verlanglijstjes zijn: wat zou het mooi als we het volledige geluk zouden kunnen bereiken. Dat 'lukt' nooit helemaal, maar iets moet behouden blijven. Als een vrouw uitziet naar de prins op het witte paard, moet hij, allang gekleed in spijkerbroek of krijtsreep, af en toe een bloemetje meebrengen om dat oer-beeld weer levend te maken. Ik noem dat graag een 'utopisch moment', omdat je dan even denkt: het kan dus toch. Dat maakt het samen verder gaan een stuk gemakkelijker.
Jullie geven een aantal voorbeelden van dergelijke momenten, die ik zonder meer herken. Maar achter alle zit een (vage) voorstelling hoe geluk moet zijn, een stemming misschien, een geloof of ideaal. Je kunt het benoemen met termen als 'tevredenheid', 'harmonie', zelfs met 'everything OK', maar erover filosoferen of redeneren helpt niet: je herkent geluk pas, als je gelukkig bent. En dan gaat het inderdaad om kleine, maar heel persoonlijke dingen. Over hoe een zwijgzaam echtpaar zich in een restaurant voelt, kan alleen dat echtpaar wat zinnigs zeggen.
De Hongaarse schrijver Györgi Konràd heeft eens gezegd: 'Op de vraag naar de zin van het leven antwoordt iedereen met zijn eigen levensverhaal'. Je kunt dus alleen zeggen: dit is de zin van mìjn leven. Zo zal het ook wel met geluk zijn: ik kan alleen maar vertellen hoe ik gelukkig ben geweest, en ik ben bang dat dat een dik boek zou worden.
Een reactie posten